دانلود رایگان


بررسی دو روش استخراج بر اسانس و ترکیبات شیمیایی - دانلود رایگان



دانلود رایگان سطحزيركشتگياهاندارويي درسال 1381، با توجه به ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮي ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﺣﺪود 56 ﮔﻮﻧﻪ می­باشد

دانلود رایگان
بررسی دو روش استخراج بر اسانس و ترکیبات شیمیایی دو گونه بومادران Achillea santolina, Achillea millefolium
Achillea santolina توسط دستگاه GC/MS
Achillea millefolium توسط دستگاه GC/MS
Achillea santolina
Achillea millefolium
Achillea santolina
Achillea millefolium
فهرست جداول

Achillea santolina توسط دستگاه GC/MS
Achillea millefolium توسط دستگاه GC/MS
فهرست نمودار
Achillea santolinaبا دو روش کلونجرو مایکروویو
Achillea santolinaبا دو روش کلونجرو مایکروویو
Achillea santolina با توان­های مختلف مایکروویو
Achillea millefolium با توان­های مختلف مایکروویو
Achillea santolina با زمان­های مختلف مایکروویو
Achillea millefolium با زمان­های مختلف مایکروویو
چکیده
استخراج، اولين مرحله اساسي را در تحقيقات گياهان دارويي تشكيل مي­دهد و آماده­سازي عصاره­ها از گياهان، نقطه شروعي براي جداسازي و خالص­سازي اجزاي شيميايي در گياهان هستند. روش­هاي مختلف استخراج به طور وسيعي به منظور بدست آوردن چنين تركيب­هاي طبيعي با ارزشی بررسي شدند. تقطیر با مایکروویو، فن آوری جهت استخراج سریع اسانس­ها از گیاهان معطر، ادویه­ای، بذور خشک و گیاهان ­دارویی می­باشد.
دو گونه گیاه بومادران با نام santolinaAchillea و Achillea millefolium از منطقه کوهستانی و ارتفاعات شهرستان طالقان، استان البرز جمع­آوری شد. گياهان پس از خشک شدن در سایه، با استفاده از روش سنتی تقطیر با آب و مایکروویو در زمان های مختلف در سه سطح از توان (300، 500 و 700 وات)، اسانس گيری شدند و درصد بازده اسانس­ها با توجه به وزن خشک گیاه، محاسبه و با یکدیگر مقایسه گرديد. بیشترین مقادیر بازده به ترتیب گونه و روش استخراج با کلونجر در 5/2 ساعت و مایکروویو در مدت زمان 30 دقیقه و توان 700 وات 32/0% و 88/0%، و 25/0% و 64/0% بود.
ترکیبات اسانس استخراج شده توسط دستگاه GC-MS مورد بررسی قرار گرفتند. در اسانس گیاه A. santolina مقدار ترکیبات اکسیژن­داری مثل 1 و 8- سینئول، کریسانتنون، کامفور، برونئول، آلفاترپینئول نسبت به روش کلونجر بیشتر بود. همچنین هیدروکربن­های منوترپنی مثل پارا­زایلن، آلفا­پینن، 1 و8 سینئول، پارامنتاتریئن، کریسانتنون، کامفور، برنئول، گاما ترپینن، آلفاترپینئول در روش مایکروویو افزایش يافت. در اسانس گیاه A. millefolium در روش مایکروویو مقدار ترکیبات اکسیژن­داری مثل 1 و 8- سینئول، پینوکارون، آلفاترپینئول، لاواندولیل استات نسبت به روش کلونجر بیشتر بود. همچنین هیدروکربن­های منوترپنی مثل پارازایلن، 1 و 8 سینئول، لاواندولیل استات، گاماترپینن، آلفاترپینئول، گامازایلن، بتالاواندولل، پینوکارون، دی متیل آدامانتان در روش مایکروویو افزایش يافت. ترکیبات سسکوئی­ترپنی مثل کاریوفیلادی­ان، آرومادندرون، آلفاجورجوئن نیز در روش مایکروویو افزایش داشتند.
نتايج تحقيق نشان داد روش مایکروویو، موجب افزایش بازده اسانس با مقادیر بالاتری از ترکیبات اکسیژنه ­شد. اين روش بعنوان فن­آوری سبز با کاهش هزینه­ها، صرفه­جویی قابل­توجهی در زمان، انرژی و مواد گیاهی ايجاد می کند. بنابراين روش تقطیر با مایکروویو نشان دهنده یک پروتکل و جایگزین عالی برای تولید اسانس از مواد گیاهی است.
کلمات کلیدی: santolinaAchillea و Achillea millefolium ،تقطیر با مایکروویو، تقطیر با آب، اسانس
-1- مقدمه
استفادهازگياهانبهعنوانداروبرايپيشگيريودرمانبیماری­ هاازروزگارانكهنموردتوجهمتخصصانطبسنتيقرارداشتهاست. تاریخچهپزشکیودرماندرایرانبهدورانآریایی،درحدود 7000 سالقبلازمیلادمسیح،بر می گردد. نخستینپزشکآریاییبهنامتریتا[1]یااترت نام داشت. او برای درمان بیماری­ها از عصاره­های گیاهانی که خود استخراج می­کرد، استفاده می­نمود. در تمدن­های دیگر، مانند تمدن مصریان در حدود 5000 سال قبل از میلاد نیز از گیاهان در درمان انسان استفاده می­گردید.دربررسيگونه­هایگياهي،واژةپرسيكا[2]دركنارنامعلميبسياريازگونه­ هاديدهمی­ شودكهمعرفايرانيبودنآنگياهاست. 8000-7500 گونهگياهيدرايرانوجودداردكهازاينتعدادگفتهمی شودكهدرحدود،بيشاز 200 گونهدارايارزشداروييواقتصاديهستند.درعينحالتعدادگياهانيكهدرطبسنتياستفادهمی­شود،بيشازصدهامورداست (گلمکانی، 1386).
گياهانداروييبهمنظوردرمان باتاريخزندگيانسانهمزمانبوده اند. انساندرتمامدورانتاريخيچاره ايجز توسل بهگياهاننداشت.اگرچهدرنيم قرنگذشتهاستفادهازداروهايشيميايي وسنتزيبهشدترواجيافت، وليبهسرعت آثارزيان بارآنهابرزندگيآنهاسببگرايش مجددبهگياهانداروييگرديد،وايننکته کهتوسلبهگياهاندارويي هموارهدرطول تاريخيکيازروش هايموثردرمانبودهاست، بهخوبيروشناست. تاريخطبدر کشور مامربوطبهدورهآريايي مي­باشدواوستا (٦٥٠٠ق.م) اولينکتابي است کهازگياهانداروييسخنگفتهاست. قديمي ترينگياهداروييدرطولتاريخ هومگياهمقدسآيينزرتشتبودهاست. در کتاب­هايپهلويهومراسرورهمهگياهانو استفادهازآنراباعثعمرجاويدانمي­دانند. علاوهبرقدمت،گسترهنفوذاينگياهاندر تاريخاديانوملت هابسيارشايانتوجهاست، بطوريکهدرجايجايحوادثمهمتاريخي، سياسي،اجتماعيوديني،اينگياهانقرين توجهبودهويامنجربهبروزحوادثمهمي شده­اند.باجستجوودقتدر منابعديني، تاريخيوادبي،اساميگياهاندارويي،وجوه تسميهوحوادثمرتبط بااينگياهانبه وفوربهچشممي­خورد (کشفی بناب، 1388).
دو کشور پهناور چین و هند، همچون ایران، از پیشگامان طب سنتی و داروسازی گیاهی بوده­اند. ابوریحان بیرونی، از دانشمندان فاخر ایرانی، نخستین دانشمندی بود که اولین فارماکوپه یا فهرست داروهای طبیعی را در جهان تدوین و وضع نمود. تا قبل از قرن شانزدهم میلادی، طب سنتی در کشورهای مختلف جهان، نظیر ایران، هند، چین، تبت، یونان، روم و حتی شمال آمریکا از پیشرفت­های چشم­گیری برخوردار بودند، ولی با تولید داروهای شیمیایی و پیشرفت­هایی در زمینه شیمی­درمانی، از توجه به طب سنتی کاسته شد.درنتيجهظهورديدگاه هايجديددرمان،کم كمروش­هایدرمانبيماري­هاباگياهانكنارگذاردهشد. ازطرفیاستفادهازداروهايتازههممشكلاتخاصخودراداشت. عوارضجانبيبسيارزيادداروهايشيمياييوگرانيآن­هاموجبگرايشمجددمردمبهطبگياهيشد.درقرناخيرپيشرفتعمده­ايدربهره­گيريازگياهانداروييحاصلشدهاستوآزمایشگاه­ هايمجهزدرسراسرجهانبرايبررسياثراتاينداروهابهكاروفعاليتمشغولهستند (قاسمی،1389).
1-2- سطحزيركشتگياهاندارويي
سطحزيركشتگياهاندارويي درسال 1381، با توجه به ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮي ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﺣﺪود 56 ﮔﻮﻧﻪ می­باشد. ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﻞ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ در اﻳﺮان، 87 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺣﺪود 44/6 درﺻﺪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﮔﻮنه زﻋﻔﺮان و زﻳﺮه ﺳﺒﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺣﺪود 43/5 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ که ﺑﻪ ﻛﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره، اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻟﺬا ﻛﻤﺘﺮ از 12 درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ در اﻳﺮان، ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر داروﻳﻲ، ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، مرتبط می باشد. اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن در ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧ ﻬﺎي ﻛﺸﻮر از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ کشت و ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ (کوچکی، 1383).
نگاهيبهميزانكشتگياهانداروييدرايرانومقايسهباسطحزيركشتهمانگونه­هادر برخيكشورهايجهاننشانمي­دهدكهتفاوتزياديدراينرابطهوجوددارد.شرايطاقليميو جغرافياييايرانبهويژهازحيثتابشنورآفتاب،ويژگيبسيارمثبتيبرايكشتاكثرگونه­هاي داروييمحسوبمي­شود .ميزانموادموثرهگياهانداروييتحتتأثيرتابشنورآفتابافزايشقابل ملاحظه­ايمی­يابد.درنتيجهمي­توانباسطحزيركشتكمتر،بهميزانتوليدمادهموثرهگياهي بالاتريدستيافت.كشتنمونه­هايشيمياييگونه­ هايبوميمهم ترينعاملياستكه مي­تواندموقعيتايرانرادرمقايسهباسايركشورهابرترواستراتژيكسازد (گلمکانی، 1386).
1-3- ارزش اقتصادی و صادراتگياهاندارويي
گياهانداروييوصنعتيكهعمدتا درزيرگروهباغبانيقرارمي­گيرند،يكيازمهم ترين محصولاتصادراتيكشورازگذشته­هايدورتاكنونبهشمارمي­آيند.البتهجايبسيتأسفاست كهبخشاعظماينمحصولاتبه صورتخاموبهشيوهسنتيازطبيعتجمع­آوريوبدون هيچگونهتغييريبهخارجازكشورصادرمي­شود. ارزش اقتصادی اندام های تکثیر گیاهان دارویی، مانند بذر، ریشه و سایر اندام های تکثیر، به دلیل تقاضای زیاد بازار به این محصولات، روز به روز در حال افزایش است. برای نمونه ارزش بذر گونه دارویی جین سینگ از 50 تا 80 دلار آمریکا به 2400 دلار به ازای هر پوند بذر آنها رسیده است (قاسمی، 1388).
اسانس ها و دیگر مواد مؤثر گیاهان دارویی زمینه ای بسیار مناسب برای صادرات دارند و در ارتقاء ارزش افزوده حاصله از كشت گیاهان دارویی دارای اهمیت به سزایی می باشند. اسانس ها از جمله مواد لازم در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی و بهداشتی هستند و براساس یك توافق جهانی و به دلیل زیست محیطی و بهداشتی مصرف رنگ های شیمیایی ابتدا در تهیه مواد غذایی و بعد تولید مواد آرایشی به تدریج كاهش یافته و به جای آنها اسانس ها و رنگ های طبیعی بكار گرفته می شود. كشورهای مصرف كننده مانند ایران دارای گیاهانی هستند كه اسانس ها بر بنیاد آنها شكل می گیرد وبا توجه به قابلیت های گسترده سرزمین گونه های گیاهی، می توان علاوه بر جلوگیری از خروج مبالغ زیادی ارز از كشور در زمره صادركنندگان اسانس قرار گرفت .با توجه به رویكرد كشورهای جهان به داروهای گیاهی و فرآورده های طبیعی در سال های آینده مصرف گیاهان دارویی در صنعت افزایش می یابد (میرحسینی و همکاران، 1387).
کشور ایران با داشتن شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به مراتب بهتر از اروپا، هم­اکنون تنها ٦٠ تا ٩٠ میلیون دلاراز تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است که بخش عمده­ای مربوط به صادرات زعفران است. علاوه بر زعفران، مهم ترین گیاهان دارویی صادراتی ایران در سال‏های اخیر زیره سبز، آویشن، بادرنجبویه، انیسون، بابونه، اسفرزه، بومادران، گل ختمی، زوفا، مریم­گلی، کتیرا، آنغوزه، شیرین­بیان، تلخ بیان، مورد، برگ کنار، سقز، علف گاوزبان، آنغوزه و گل ساعتی، باریجه، موسیر، مستکی، وشا، انچوچک، گز علفی، شکر تیغال، و حنا بوده که به کشور‏های آلمان، آمریکا، انگلستان، فرانسه، مجارستان، پاکستان، هند، چین، ترکیه، بحرین، کویت، قطر، کانادا، سوئیس، سوئد، لبنان، ایتالیا و امارات صادر شده است. علاوه بر آن، سالانه حدود ٢ میلیون دلار محصولات فرعی جنگلی و مرتعی به بازار‏های جهانی از جمله آلمان، فرانسه و امارات متحده عربی صادر می­شود (کشفی بناب، 1388).
برخی از اقلام گیاهان دارویی که در سال ٢٠٠٤ میلادی به کشور‏های دیگر صادر شده است به قرار زیر است.زعفران تقاضای زیادی در بازار‏های جهانی و بخصوص اسپانیا دارد. این محصول در سال ٢٠٠٤ با ارزش صادراتی ٦٦ میلیون دلار و با سهم ٢٥ درصد از تجارت جهانی، مقام نخست صادرات را به‏ خود اختصاص داد. عمده ترین کشورهای واردکننده زعفران ایران، امارات متحده عربی با ٤٩ درصد از واردات، اسپانیا با حدود ٣٠ درصد، ایتالیا ٨/٤ درصد، فرانسه با ٥/٣ درصد، سوئد با ٣٩/٢ درصد، سوئیس با 14/2 درصد و 12 کشور دیگر با 17/8 درصد بودند. رازیانه یکی دیگر از اقلام صادراتی کشور است. این محصول با ارزش تجاری 138 هزار دلار که حدود 6/0 درصد تجارت جهانی را شامل می­شود، در این سال، مقام 15 تجارت جهانی را کسب کرد. پاکستان با واردات حدود 70 درصد و امارات متحده عربی با 30 درصد، دو کشور عمده واردکننده رازیانه ایران بودند. گشنیز با ارزش 2 میلیون و 129 هزار دلار و با سهم 4/4 درصد از تجارت جهانی به کشور‏های پاکستان، امارات متحده عربی، قطر، اوکراین، ترکیه و بریتانیا صادر شد. زیره سبز ایران با ارزش صادراتی 343 هزار دلار و با سهم 11/0 درصد معاملات بین­المللی در رتبه 36 تجارت جهانی این محصول قرار داشت. چین و انگلیس به ترتیب با رقم واردات 322 و 17 هزار دلار عمده ترین خریداران زیره ایران بوده‏اند. صادرات آویشن ایران در سال 2004 میلادی در رتبه 24 و تجارت جهانی این محصول به میزان 187 هزار دلار بود که بطور عمده به امارات متحده عربی صورت گرفت. ارزش صادرات آنغوزه تلخ ایران در سال‏های 2001 تا 2004 میلادی بین 350 هزار تا 650 هزار دلار در نوسان بوده و عمده کشور‏های وارد­کننده آن عبارت از امارات متحده عربی، کویت، قطر، اوکراین، رومانی، هند، آلمان و فرانسه بودند. در این سال رقم صادرات باریجه ایران حدود 350 هزار دلار بود که به کشور‏های فرانسه، امارات متحده عربی، آلمان، و برخی دیگر از کشورهای اروپایی صادر شد (میرحسینی و همکاران، 1387).
ارزشكلوارداتگياهانداروييومواداوليهگياهي درسال1386بهميزان85ميليوندلار رسيد.بيشترينارزش ميزانوارداتگياهان داروييمربوطبهاسانس­هامي­باشد. بطوريكه59ميليوندلاردراينسالبهواردات اسانس اختصاصداشتهاست.البتهبسياري ازاسانس­هايوارداتينيز سنتزيمي­باشند.ايناسانس­هاعمدتادرصنايعآرايشي بهداشتيوصنعتيكاربرددارد (کشفی بناب، 1388).
شکل 1-1 میزان رشد بازار جهانی داروهای گیاهی(2007-1997) (کشفی بناب، 1388)
1-4- کاربرد گیاهان دارویی
گياهانداروييبهاشكالمختلفوبهصورتخاميافرآوردههايجالينوسيماننددم كردني، جوشانده،عصاره، اسانسوغيرهتهيهوبهمصرفمي­رسند.بعضيازگياهاندارويينيزبهشكلعصارهروغنيتهيهمي­شوندوازآن­هادرساخت انواعداروهااستفادهمي­شود (جایمند و رضایی، 1385). شكل 2 برخی ازمصارفوكاربردهايگياهانداروييرانشانمي­دهد.
شکل 1-2- مصارف و کاربردهای متعدد گیاهان دارویی (گلمکانی، 1386)
بهطوركليتهيهوتوليدبعضيازداروهاوتركيباتشيمياييبهدلايلپيچيدگيفرآيندوفناوري،مقرونبهصرفهاقتصادينيست.بههميندليلآن­هاراازمنابعطبيعيتهيهواستخراجمي­كنند.تركيباتطبيعيموجوددرگياهانداروييبهعنوانپيش­دارودرفعاليت هايشيمياييمورداستفادهقرارمي­گيرند.بسياريازتركيباتطبيعيموجوددرگياهانداروييرامي­توانبهعنوانمدلبرايساختمواردمشابهشيميايياستفادهكرد.گياهانداروييدرحيطه­هايمختلفپزشكي،صنعت،كشاورزي،غذاوغيرهكاربردهايبسياريدارند.درحيطةپزشكي(بهداشتودرمان)اميدبسياريازمحققانبرايدرمانانواعسرطان­هابهگياهان­ دارويياست.درصنعتنيزانواعمختلفگياهانداروييبهكارگرفتهمي شوند. مثلاامروزهساختانواعآفت­كش هاينباتيدردستوركارمبارزهباآفاتقرارداردوياانواعاسانس­هايگياهيكهدرصنايعغذايي،آرايشي،بهداشتيوغيرهبهكارمي­روند،حتيدربخشتغذيةداموطيورنيزگياهانداروييكاربرددارند (گلمکانی، 1386).
1-5- تاریخچه استخراج اسانس
استفاده از عصاره، اسانس­ها و مواد خوشبوكننده فرآوري­ شده از گياهان در زمان­هاي بسيار دور براي حفظ سلامتي و تقويت جسماني و روحي رايج بوده است. مصريان 4500 سال پيش از ميلاد از عصاره گياهان معطر مانند گل رز، برگ درخت سدر و موارد مشابه ديگر براي مصارف آرايشي، طبي، مناسك مذهبي و آئين­ها استفاده مي­كردند. اسناد به دست­آمده نشان مي­دهد كه مصريان، 4 قرن پيش از ميلاد براي موميايي كردن فراعنه از اين اسانس­ها استفاده مي­كردند. مومياگران بعد از خارج نمودن احشاء بدن، شكم مرده را از اسانس­هاي سير، دارچين و مواد معطر ديگر پر مي­كردند. در كشور چين استفاده از گياهان دارويي و مواد طبيعي قدمت چند هزار ساله دارد و از مواد­ روغني در گياه ­درماني و مراسم مذهبي و سنتي استفاده مي­كردند. در هند باستان، گياهان معطر و خوشبو در زندگي روزمره و مراسم مذهبي بخصوص از عطر گل­هاي رز و ياسمن و بخور صندل در معابد و مكان­هاي مقدس استفاده مي­كردند. در يونان و روم قديم اين روغن­ها براي معطر ساختن بدن و تسكين درد و ماساژ درماني و حمام درماني استفاده مي­شده است (قاسمی، 1389).
در ايران باستان علاوه­ بر موارد گفته شده در همه اين تمدن­ها، انواع مواد معطر در مراسم آئيني – مذهبي در مساجد و امامزاده­ها و ... استفاده مي­كردند. گلاب­گيري از گل سرخ از دير باز در تمدن ايراني جاي دارد. از گلاب در مصارف خانگي، لوازم آرايشي و بهداشتي، نيز استفاده مي­شده است. در طب سنتي ايران اسانس نعنا، بيدمشك، زيره و ... كاربرد هاي زيادي در درمان بيماري­ها به ويژه درمان بيماري­هاي معده و بسياري موارد ديگر داشته است. حدود 2500 سال قبل از میلاد، مصریان بخور را اختراع کردند. حدود 500 سال قبل از میلاد، یونانیان از انفلوریج[3] استفاده کردند سپس در قرن هشتم انبیق توسط ابن­سینا استفاده شد. در قرن شانزدهم گلدان فلورانس توسط دلاپورتا[4]اختراع شد(جایمندورضایی،1385).
انبیق مدرن، استخراج با بخار و فشردن سرد در قرن 19-20 اختراع شد. در قرن 21 مایکروویو – کلونجر، استخراج با مایکروویو (SFME)[5]، توسط آزمایشگاه شیمی مواد طبیعی و علوم غذایی دانشگاه دلارونیون3 فرانسه در ثبت اختراعات اروپا (1439218 و 1618798 و 1629725) به ثبت رسید. اختراع "دستگاه استخراج اسانس های گیاهی به کمک مایکروویو به روش تقطیر و روش بدون حلال"، این طرح برای اولین بار در ایران توسط آقای محمد­تقی گلمکانی اجرا شده است و دارای گواهینامه ثبت اختراع از اداره کل ثبت شرکت­ها و مالکیت صنعتی ایران و تائیدیه علمی سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی ایران می­باشد (شماره ثبت 46271 – تاریخ ثبت 28/11/1386) (Golmakani and Rezaei, 2008).
1-6- اسانس­گیری با مایکروویو
استخراجاولينمرحلهاساسيرادرتحقيقاتگياهانداروييتشكيلمي­دهدوآماده سازيعصاره­هاازگياهان، نقطهشروعيبرايجداسازيوخالص­سازياجزايشيمياييموجوددرگياهانمي­باشد. عصاره­هايگياهيبهطوروسيعيدرصنايعغذايي،داروسازيوصنايعآرايشي - بهداشتياستفادهمي­شوند.روش­هايمختلفاستخراجبهطوروسيعيبهمنظوربدستآوردنچنينتركيب­هايطبيعيبا ارزشبررسيشدند.روش­هايسنتياستخراجهمچونروش غرقابينيازبهصرفزمانطولانيومقدارحلالزياديدارند،بنابرايننيازبهروش هاياستخراججديدبازماناستخراجكوتاه تر،مصرفحلالآليكمتروايجادآلودگيكمتر،افزايشيافتهاست. روش­هاياستخراججديدشاملاستخراجبهكمكاولتراسوندواستخراجبهكمكمايكروويوازروش­هايسريعمؤثربراياستخراجتركيب­هايمؤثرهازبافت­هايگياهيهستند (قره­خانی و همکاران، 1389).
روش هايسنتیمانندروشسوکسلهکهسال هامورداستفادهقرارمی­گرفتهاست،بسیارزمان­بربودهومقدارزیاديحلالمصرفمی­کند. بههمیندلیلتقاضايزیاديبرايروش هايعصاره­گیريجدیديبازمانکوتاه­تر،میزانمصرف حلالکمترومحافظمحیطزیستوجوددارد.فن­آوریاستخراجبامایکروویو(SFME)،برایاستخراجسریعاسانسمعطرگیاهان،ادویه جاتودانه هایخشکمی­باشد (ذوالفقاری و یکدانه، 1389).
1-6-1- مکانیسم روش مایکروویو
امواجمایکروویو،امواجالکترومغناطیسیبافرکانس3/0تا 300 گیگاهرتزهستند.اینامواجبهداخلبافتگیاهینفوذکردهوبا مولکول هايقطبیمانندآبواکنشدادهوگرماایجادمی­کنند.در واقعمولکول هايقطبیمثلآباینامواجراجذبکرده،موجب ایجادگرمايزیادداخلیدرمادهگیاهیودرنتیجهتخریبسلول ها می­گردند (Kaufmann et al., 2002).
1-6-2- نکاتمهمدرروشاسانس­گیريباامواجمایکروویو
دماواندازهذرهدراینروشهمانندروش هايقبلیذکر شدهاهمیتزیاديدارد. بهعلاوهدراینروشهم،محتوايرطوبت مادهگیاهیبسیارمهماست.زیراهمانطورکهذکرشدحلال هاي قطبیوبهویژهآبتواناییجذبامواجرا خواهندداشت.بنابراینهر چهمحتوايرطوبتمادهبیشترباشد،میزانجذبامواجبیشترو گرمايبیشتريایجادمی­شودودرنتیجهآنتخریبسلول هاهم افزایشمی­یابد.(Tatke et al., 2011)
انتخابحلالمناسبدراینروشهمبهقدرت حلالیتوهمبهثابتديالکتریکحلالبستگیدارد،بهطوريکهدر استخراجپیگمان­هايرنگیپاپریکااز30حلالمختلفاستفاده کرده­اندودریافتندکهاگرازحلال هايقطبیمثلاتانول،متانولو آباستفادهشودبهعلتداشتنثابتديالکتریکبالامطلوببوده، اماقادربهحلپیگمان هايرنگینیستندوعکساینموضوعرادر موردحلال هايغیرقطبیمثلهگزانوتولوئنخواهیمداشت (Csiktusnsdi Kiss et al., 2000). به همیندلیلمعمولاازمخلوطحلال هابرايافزایشقدرت حلالیتوقطبیتهمراهباهماستفادهمی شود. به علاوهبه منظور افزایشقطبیتحلال هاییمانندهگزان،گزیلنوتولوئنبهآنهاآباضافهمی­شود (et al., 2011Zhou).
1-6-3- محاسنروشاسانس­گیريهمراهباامواجمایکروویو
کاهشطولزماناسانس­گیريازمهم ترینمحاسناینروش است،بهطوريکهدراستخراجساپونین­هاازجین سینگبااستفادهاز اینروشزماناسانس­گیرياز12ساعتبهچنددقیقهکاهشیافته است. اینروشبازدهاسانس­گیريراهم افزایش می­دهد. کاهشمیزانحلالمصرفیازمحاسندیگراینروشاستو گاهیبااستفادهازاینروشمیزانحلالموردنیازتا20برابرکاهشمی­یابد.سادگیوهزینهنسبتا پایینهمازدیگرمحاسناینروش می­باشد (Dabiri et al., 2005).
استخراجآرتمیزینازآرتمیزیابااستفادهازاینروشنسبتبهروشسوکسلهنهتنهازماناسانس­گیريراازچند ساعتبه12ثانیهکاهشدادهاست،بلکهبازدهرااز60 % به 1/92% افزایشدادهاست. بهعلاوه 4 تا 5 دقیقه اسانس گیريباروش مایکروویوبازدهبالاتريرانسبتبه 20 تا 24ساعتاسانس­گیريدردماياتاقایجادمی­کند (Hauet al., 2002).
1-6-4- معایبروشاسانس­گیريهمراهباامواجمایکروویو
دراینروشگرمايایجادشدهمی­تواندبهترکیباتحساسبه حرارتآسیببرساند.بهعلاوهاینروشبههرحالبراياستخراج ترکیباتباقطبیتپایینمناسبنیستوفیلتراسیونانتهاییمورد نیازبعدازاستفادهازاینروشازدیگرمعایبآنمحسوبمی­شود (گلمکانی، 1386).
درسال هاياخير،استفادهازامواجالكترومغناطيسمایکروویوكاربردزياديدرزمينه­هايمختلفاز جملهآون­هاي خانگي،دستگاهيوكاربردهايزيستپزشكي را فراهمنمودهاست.واكنش هايشيمياييزياديتوسطحرارتبا امواجمایکروویومطالعهشدهاست و تقطیر به کمک مایکروویو نیز یکی از تکنیک های جدید برای استخراج اسانس ها بدون استفاده از حلال ها می باشد که روشی ارزان،سادهوموثربودهوافزایشبازدهعصاره گیري وافزایشسرعتواکنشاز مهم ترینمحاسنآنبهشمارمی رود. با توجه به کاربرددمايکمتربرايعصاره گیري،بهترکیباتحساسبهحرارت،کمتر آسیبمی رسد.لذا کاربرد اين روش می تواند جايگزين مناسبی برای روش های قبلی باشد. بنابراین هدف از این تحقیق با توجه به تنوع بالای گياه بومادران در ايران و اهميت دارویی آن، استخراج مواد موثره به روش ماکروويو به همراه مزايای کاربرد استخراج خواهد بود.
1-7- اسانس­ها و خواص فیزیکی آنها
اسانس­هابهطورکلیترکیب هایمعطریهستندکهدراندام هایمختلفگیاهانیافتمی شوند. اسانس ها مخلوطي از مواد مختلف با تركيبات شيميايي بسيار متفاوت از يكديگر بوده كه باعث بوي خوش يا مزه در گياه می­شوند. اسانس­ها در بسياري از گياهان وجود دارند كه از مهم ترين تيره­هاي داراي اسانس مي­توان به تيره­هاي نعنائيان، چتريان، كاج، برگ­بو و بعضي از گياهان خانواده رزاسه و كاسني ... اشاره كرد.اسانس­ها در برخي بافت­های گياهي مانند مركز سلول يا در محل ذخيره اسانس زير پوشش كركي، غده­هاي كوچك يا در فضاي ميان سلولي جمع مي­شوند. به عنوان مثال در گياهان خانوده نعنائيان اسانس­ها در تارهاي ترشح­كننده، در خانواده رزاسه به ويژه گل­سرخ در گلبرگ­ها، در تيره كاج در مجراهاي ليزيژن و شيزوژن و در تيره فلفل در سلول­هاي پارانشيمي وجود دارند (امیدبیگی، 1388).
اسانس­هادرالکلمحلولوبهمیزانکمیدرآبحلمی­شوند،ساختمانشیمیاییآنهامخلوطیازاسترها،آلدئیدها،الکل­ها،استن­هاوترپن­هامی­باشند.اسانس هاممکناستمستقیماتوسطپروتوپلاسمبهوسیلهتجزیهموادرزینیغشاءسلولیاازهیدرولیزبعضیازگلیکوزیدهاحاصلشوند. درگیاهانتیرهکاجاسانس هاممکناستدرتمامسلول هاوجودداشتهباشند. درگلسرخاسانس­هابهمقدارقابلملاحظه­ایدرگلبرگ هاوجوددارند.اسانس هاممکناستدارایخاصیتدورکنندگیحشراتباشندکهبدینوسیلهازخرابشدنگل هاوبرگ هاجلوگیریمی­کنندویاممکناستکهبعنوانجلب­کنندهحشراتبرایعملگرده­افشانیباشند. اگرچهترکیبشیمیاییاسانس­هاممکناستمتفاوتباشد،امادربعضیخواصفیزیکیمشترکمی­باشند. اسانس­هادارایبویمشخصوضریبشکستقویبودهواغلببرروینورپلاریزهموثرمی­باشندوبراساسقدرتیکهدرچرخاندننورپلاریزهدارندمی­توانآنهاراشناساییکرد. قدرتچرخشاسانس­هااغلبوسیلهمناسبیجهتتشخیصآن­هامی­باشد. بهطورمثالدراسانسگونهنعناعترکیبمنتولطبیعیچپ­گرداستولینوعمصنوعیآنراست­گرداست. وزنمخصوصاسانس­هاکمترازآباست،ولیتعدادمحدودیازاسانس هایگیاهیوزنمخصوصبیشترازآبدارند. بهطورکلیاسانس­هاباآبغیر­قابلاختلاطمی­باشند،ولیمی­توانندبویخودرابهآبانتقالدهندوایجادآب­هایمقطرمعطرنمایند (بابایی­نیکوهمکاران، 1391).
1-7-1- کاربرد اسانس
به صورت خوراکی اسانس­ها به عنوان دسته موادی که اثر تحریک کننده ملایمی روی مخاط دهان و جهاز هاضمه دارند مصرف می­شوند. به طوری که موجب گرما و زیاد شدن بزاق دهان می شوند، دفع آنها از ریه­ها، پوست و کلیه می باشد، مصرف بعد از غذای آنها بعنوان ضد­نفخ و برای برطرف­کردن ناراحتی های معده و نفخ روده­ای و همچنین برای جلوگیری از عوارضی که در اثر خوردن مسهل بوجود می­آید مفید می­باشد. همچنین بعنوان بخور برای ناراحتی های دستگاه تنفسی استفاده می­شود. اسانس­ها در تماس با پوست ایجاد تحریک و قرمزی می­نمایند. به طوری که ابتدا احساس اگزما و سوزش دست می دهد که با بی حسی خفیف موضعی همراه است. به این دلیل بعنوان محرک جلدی در التهابات مزمن و آرام کردن دردهای عصبی و روماتیسمی بکار برده می­شود، البته باید دانست که ایجاد حساسیت وجود دارد. بنابراین برای جلوگیری از ایجاد تاول باید احتیاط کامل بعمل آید (امینی، 1370).
اسانس­های روغنی بعنوان طعم­دهنده داروها و غذاها مورد استفاده قرار می­گیرند. بیشتر اسانس­ها به طور مستقیم به عنوان مواد اولیه در تولید ترکیبات طعم­دار و خوشبو­کننده­ها استفاده می­شوند (سفید­کن و همکاران، 1381).
در هر حال بعضی اسانس­ها تجزیه و یا توسط تقطیر کردن غلیظ می­شوند و همچنین تفکیک یا جذب می­گردند. به طور مثال ترکیباتی که از اهمیت خاصی برخوردارند و برای خوشبو­کننده­ها و یا طعم­دهنده­ها مطلوب هستند تغلیظ می­گردند، ولی ترکیباتی که بوی نامطبوع و یا ضعیفی دارند و ضروری نمی­باشند، حذف می­گردند. امکان جداسازی یک یا چند ترکیب خاص از اسانس­ها با روش تقطیر و یا کریستالیزاسیون وجود دارد. برای مثال جداسازی ترکیب اوژنول از اسانس میخک، منتول از اسانس نعناع، سیترونلول از اسانس اوکالیپتوس و سیترال از اسانس Litsea cubeba با روش­های خاص ممکن است (جایمند و رضایی، 1385؛ عصاره و همکاران، 1385؛ فتحی و همکاران، 1388؛ فدائی و همکاران، 1390).
اسانس­ها چون از نظر ساختمان به ترپنوئید­های سیترال و سترونلول، ژرانیل استات و لینالل استات وابسته هستند، در بدن به سرعت جذب می­شوند. استفاده از اسانس­ها توسط انسان در شرایط مختلف و تعیین میزان مجاز، باید توسط پزشک و متخصص تجویز گردد (کلاته­جاری، 1390).
كاربرد در داروسازي و پزشكي:اسانس­ها در فرآورده­هاي دارويي مختلف مانند شربت، كرم، پماد و لوسيون به كار مي­روند و يكي از اشكال مصرف عمده اين مواد به صورت بخور مي باشد.
كاربرد در صنعت: از اسانس­ها در صنايعي همچون تهيه حشره­كش­ها، تهيه آدامس­هاي معطر، در صنعت صابون سازي، تهيه خميردندان و لوازم آرايشي و بهداشتي، عطر­سازي، فرآورده­هاي خوراكي و بسياري موارد ديگر استفاده مي­گردند. صنعت غذایی (شربت، آبلیمو، نوشابه­های غیر­الکلی و الکلی و شیرینی­پزی) جهت مصارف فنی (حلال­ها، معرف­های کف­کننده) صنایع مختلف (چرم­سازی، لاستیک، خوشبو­کننده­های صنعتی و لوازم­التحریر) عمده كاربرد اسانس­ها در علم آروماتراپي (عطر درماني) مي­باشد. در ذیل کاربرد ترکیبات روغن های فرار را در درمان بیماری ها نشان می­دهد (اصغری و مظاهری­تهرانی، 1389؛ نیکخواه و همکاران، 1388؛ Bamoniri et al , 2009).
- هیدروکربن­ها: محرک، ضد ­تومور، ضد ­ویروس، ضد ­احتقان
- الکل­ها: ضد میکروبی، گندزدا، ضد اسپاسم
- الکل­های سزکوئی­ترپنی: ضد التهابی، ضد آلرژی
- فنل­ها: ضد میکروبی، محرک عدم حساسیت به بیماری
- آلدئید­ها: ضد اسپاسم، ضد ویروس، آرام­بخش
- آلدئید­های حلقوی: ضد اسپاسم
- کتون­ها: بلغمی، بازسازی سلول
- استر­ها: ضد اسپاسم، آرام­بخش، ضد قارچ
- اکسید­ها: محرک، خلط­آور
- کومارین­ها: ضد میکروبی
- سزکوئی­ترپن­ها: ضد التهابی، ضد ویروس
- فنیل پروپان­ها: باد­شکن، داروی بیهوشی
- سزکوئی­ترپن­های لاکتونی: محرک عدم حساسیت به بیماری، بلغمی (عصاره و جایمند، 1384؛ قاسمی، 1389).
1-7-2- ترکیبات موجود در اسانس­ها
اسانس­ها که از قسمت­های مختلف یک گیاه بدست می­آیند ممکن است از نظر خواص فیزیکی و شیمیایی و بو با هم اختلاف داشته باشند و یا به عبارتی ترکیبات عمده آن­ها متفاوت هستند. به عنوان مثال اسانسی که از پوست دارچین بدست می­آید حاوی مقدار زیادی آلدئیدسینامیک می­باشد، در صورتی که اگر این روغن را از برگ­های آن بدست آوریم، ترکیب اصلی آن اوژنول بوده و نیز اگر این روغن را از ریشه­های همین گیاه استخراج کنند، ترکیب اصلی آن کامفور می­باشد. همچنین اسانس پوست درخت دارچین دارای ترکیب سینا­مالدئید است، در حالی که برگ همین درخت شامل ترکیب اوژنول است. وجود اکسیژن در ساختمان شیمیایی اسانس ها باعث بوجود آمدن مشتقات مختلفی از آنها می­شود، یعنی برحسب اینکه اتم اکسیژن در کدام بخش از مولکول هر یک از مشتقات مذکور قرار گیرد، موادی چون الکل ها، استرها، آلدئیدها و کتون ها تشکیل می شود (عیوضی، 1390).
اسانس­ها شامل ترکیبات فرار و مواد چربی­دوست هستند که از هیدرو­کربن­ها و یا ترکیبات تک وظیفه­ای از سوخت و ساز مونو ترپن­ها، سسکوئی­ترپن­ها، فنیل­پرو­پانوئید، اسید­های ­آمینه (ترکیبات چرب با جرم کم) و اسید­های چرب (ترکیبات چرب با زنجیر بلند) مشتق می­شوند. روغن­های تقطیر­شده ممکن است برخی از ترکیبات خود را در طی فرآیند از دست بدهند، مانند اسانس رز که فنیل اتیل ­الکل خود را از دست می­دهد. اسانس­ها ممکن است خاصیت دورکنندگی حشرات را داشته باشند و بدین وسیله از خراب شدن گل­ها و برگ­ها جلوگیری نمايند و حتی ممکن است به علت جلب حشرات عمل لقاح را تسهیل نمایند. اسانس­های طبیعی شامل مخلوطی از یک، دو و یا چند ترکیب، از لحاظ مقدار و یا شدت عطر نسبت به ترکیبات دیگر فزونی گرفته­اند، از مونوترپن­ها تشکیل شده و به صورت هیدروکربن­ها، آلدئید­ها، کتون­ها و استر­هایی با زنجیره کوتاه از اسید­های چرب می­باشند. ولی فقط تعداد محدودی از این اسانس­ها از یک ترکیب شیمیایی ساخته شده­اند مثل روغن بادام­ تلخ که از بنز­آلدئید ساخته شده و روغن ­سبز­ زمستانه، که از متیل سالیسیلات ساخته شده است. برخی از اسانس­ها از گلیکوزید­ها مشتق شده­اند، مثل روغن­خردل و روغن­ بادام­ تلخ. به طور معمول ساختمان شیمیایی اسانس از هیدرو­کربن­ها و ترکیب­های اکسیژنه­ای که از هیدرو­کربن­ها مشتق می­باشند ساخته شده­اند. در بعضی روغن­ها مثل روغن­ تربانتین قسمت عمده ساختمان شیمیایی آن از هیدروکربن و مقدار کمی از ترکیبات اکسیژنه ساخته شده است. در روغن­های دیگر قسمت عمده آن از ترکیبات اکسیژنه تشکیل یافته­اند، مثل اسانس خردل که 93 درصد آن از آلیل­ایزو­تیوسیانات و اسانس میخک که 85 درصد آن از مواد فنلیک مثل اوژنول تشکیل شده است. همچنین در بعضی از آن­ها ترکیبات ایندولی و سولفید (در روغن ­خردل آلیل) موجود است. اسانس­ها در کل مخلوطی از 2500 نوع ترکیب هستند که تاکنون شناسایی شده­اند، که از 100 عدد آن­ها بیشتر استفاده می­شود و به صورت متفاوت، از کل این ترکیبات در عطر­سازی (40 درصد) استفاده می­شود. بنابراین اسانس­ها با در نظر­ گرفتن ترکیبات بسیار متنوع آن کاربرد بسیار وسیعی در صنایع مختلف دارند که قابل بررسی و آزمایش می­باشند (جایمند و رضایی، 1385).
ترکیب اصلی اسانس­ها یا ترکیبات معطر در گیاهان ترپنوئید­ها یا ایزوپرنوئید­ها هستند. ژرمن و اتووالاش برای نخستین بار، ترپن­های موجود در گیاهان را شناسایی و طبقه بندی کردند، آن­ها براساس مشاهدات خود، دریافتند که ترپنوئید­ها از واحد­های کربنه یا C5 معروف به ایزوپرن­ها تشکیل شده­اند. برای نمونه از دی­ترپن­های بسیار ارزشمند در صنایع داروسازی می­توان به کافور، آرتمیزین و پاکلی­تاکسل اشاره نمود (قاسمی، 1389).
1-7-3- تفاوت اسانس­ها با روغن­های معمولی
اسانس­ها از نظر بعضی از ویژگی­های شیمیایی و فیزیکی با روغن­های معمولی اختلاف دارند که مهم ترین آن­ها عبارتند از:
  1. ساختمان شیمیایی اسانس ها برخلاف روغن­های معمولی از استر­های گلیسیرین و اسید­های چرب ساخته نشده است.
  2. اسانس ها برخلاف روغن­هاي معمولي قابل تقطير مي­باشند و در مجاورت هوا اكسيد مي­شوند.
  3. اسانس ها برخلاف روغن­های معمولی با قلیایی­ها صابونی نخواهند شد.
  4. اسانس ها برخلاف روغن­های معمولی فاسد و ترش نگشته، بلکه در مجاورت هوا و نور اکسیده و رزینی شکل خواهند شد.
  5. اسانس ها برخلاف روغن­های معمولی لکه­های دائمی روی کاغذ به جا نخواهند گذاشت (جایمند و رضایی، 1385).
ترکیبات معطر در سیتوپلاسم گیاهی شکل می­گیرند، به ویژه در اندام­هایی مانند بشره نازک، غده ترشحی و مجرای رزینی جمع می­شوند. از آن­جا که غلظت­های آن­ها در اندام گیاه بسیار کم است، بنابراین، استخراج بعضی از آن­ها از طریق مکانیکی (به طور مثال از پوست مرکبات) امکان پذیر است. بعضی از ترکیبات معطر با ارزش که در گل­ها بیشتر موجود می­باشند، با غوطه­ور کردن در حلال­ها (هگزان و بنزول) استخراج می­گردند. پس از تبخیر حلال، کانکریت آن باقی می­ماند که این روغن فقط مقدار کمی اسانس در بردارد و ترکیبات اصلی آن­ها چربی و موم­ها هستند (بصیری، 1390).
1-7-4- استخراج اسانس از گیاهان
تقطیر عبارت است از تبدیل بخارات آب به قطرات آب که این تغییر و تحول تحت تاثیر جریان هوای سرد صورت می پذیرد. تقطیر یکی از قدیمی­ترین روش تبدیل بخار به آب مایع است. بر پایه تقطیر با آب یا بخار سه سیستم طراحی شده که عبارتند از: سیستم تقطیر با آب، سیستم تقطیر با آب و بخار، سیستم تقطیر با بخار (امید­بیگی، 1388). در آزمایشگاه­های مواد آلی و مخصوصا زمانی که با مواد حساس با گرما سر و کار داریم از تقطیر با بخار آب استفاده می گردد. از این روش برای جداسازی و خالص­سازی مواد غیر قابل حل در آب یا موادی که به مقدار خیلی کم در آب حل می­گردند استفاده می شود (نوری و همکاران، 1386).
از روش های معمول استخراج اسانس­ها تقطیر با بخار آب است، با استفاده از این روش به آسانی می­توان اسانس­ها را از گیاهان مورد نظر استخراج نمود. پس از اینکه اندام گیاهان مورد نظر تحت تأثیر فشار­های مناسبی از بخار آب قرار گرفت، اسانس جدا شده از پیکر گیاهان (از آنجا که در آب حل نمی­شود) همراه آب بصورت دو فاز مختلف، یکی آب و دیگری اسانس، در می­آیند. به طور معمول مواد خام از اندام­های مختلف گیاه به طور مثال شکوفه، جوانه، میوه، پوست، بذر، برگ، پوست و غیره استخراج می­شوند. در اغلب گونه­های تک محصولی روغن مورد نظر به یک اندام محدود است، ولی در بعضی حالات روغن­ها توسط اندام­های مختلف دیگر تولید می­شوند. باید تفاوتی بین روغن گل های طبیعی که از طریق جداسازی با حلال بدست می­آیند و اسانس قائل بود که از طریق تقطیر بدست می­آید )فراهانی، 1389).
در روش های قدیمی مثل تقطیر با بخار یا آب با توجه به مدت زمان طولانی حرارت دادن برای رسیدن به دمای لازم جهت تبخیر ترکیبات فرار بسیاری از این ترکیبات از دست می روند، ترکیبات غیر اشباع و استری تجزیه و انرژی و زمان زیادی تلف خواهد شد (آبرومند و همکاران، 1389).
تقطیر به کمک مایکروویو یکی از تکنیک های جدید برای استخراج اسانس ها بدون استفاده از حلال ها می باشد (Asghari, et al., 2012).اینروشارزان،سادهوموثربودهوافزایشبازدهعصاره گیري وافزایشسرعتواکنشازمهم ترینمحاسنآنبهشمارمی رود، به طوريکهدراستخراجساپونین هااز گياه جین سینگبااستفادهازاین روشنسبتبهروش هايکلاسیکبازده30%وسرعت3برابر افزایشمی یابد.دراینروشدمايکمتريبرايعصاره گیريلازماستدر نتیجهبهترکیباتحساسبهحرارت،کمترآسیبمی رسد.در مقایسهاینروشباسایرروش هايجدیدعصاره گیري،اینروش آسان تروارزان تربوده،باهرنوعحلالینیزقابلانجاممی باشد (ذوالفقاری ویکدانه، 1389).
1-8- آماده سازی اندام های گیاهی برای تقطیر
اسانس در اندام های مختلف گیاهان (ریشه، ساقه، برگ ها، جوانه­ها، گل ها و میوه­ها) و در قسمت های مختلفی از آن اندام ها نظیر سلول های ترشحی، کیسه­ها، مجاری ترشحی و کرک ها وجود دارد. به منظور راحتی نفوذ آب تقطیری به داخل قسمت های یاد شده و تسریع خروج اسانس از آن قسمت ها، معمولا کار آماده­سازی برای تقطیر روی اندام های گیاه انجام می­گیرد. اندازه قطعات اندام، اثر عمده­ای در کمیت و کیفیت اسانس و هم در انتشار اسانس و سرعت عمل تقطیر دارد. به طوری که ساقه­ها و برگ­های طویل مثل شوید و نعناع و گل های برخی از گیاهان نظیر اسطوخودوس و مریم گلی را باید قبل از استخراج اسانس با توجه به روش استخراج به قطعات کوچکتری تقسیم نمود تا کار تقطیر آنها نتیجه خوبی بدهد .(Balbaa et al., 1975)
از بدو استخراج محصول تا استخراج اسانس مدت کم و بیش زیادی به طول می­انجامد. در این مدت می­توان اقدام به خشک کردن اندام ها و یا کاهش رطوبت آنها نمود. زیرا وجود رطوبت برای مدت طولانی در اندام های جمع­آوری شده، نه تنها باعث رشد قارچ ها و سایر عوامل نامناسب می­گردد،بلکه ممکن است اسانس آنها را بر اثر مجاورت با هوا اکسیده یا رزینی گردان. از این رو، همواره پیشنهاد می­گردد حتی­الامکان بلافاصله پس از جمع­آوری اندام های گیاهی، اقدام به استخراج اسانس از آنها گردد.در این صورت اسانس حاصل بیشتر وکیفیت آن نیز مطلوب تر خواهد بود .(Bernath et al., 2000)
1-9- تغییرات شیمیایی اسانس­ها در جریان تقطیر
در دمای 100 درجه سانتی گراد، یک سری واکنش های شیمیایی بین مواد و ترکیبات تشکیل دهنده اسانس­ها و آب صورت می­پذیرد که از مهم ترین این واکنش­ها می­توان از هیدرولیز،اکسیداسیون،پلی­مریزاسیون و.... نام برد. برخی از واکنش های مذکور مفیدند وباعث بهبود کیفیت کلی اسانس یا برخی مواد تشکیل دهنده آن می­شوند (کاظمی، 1380). در بعضی از گیاهان، مواد شیمیایی اولیه­ای (مواد پیش­ساز) وجود دارد که تحت تأثیر برخی آنزیم ها یا تحت تأثیر حرارت تغییر شکل می­دهند و به مواد مفیدی تبدیل می­شوند. به عنوان مثال آزولن موجود در اسانس بابونه وبومادران از تغییر ماده شیمیایی اولیه پروکامازولن در دمای 100 درجه و در زمانی تقریبا طولانی بدست می آيد. وجود آب در اسانس­ها نیز باعث بروز یک سلسله واکنش های شیمیایی دیگر می­گرددو مقدار زیادی از استر موجود در اسانس ها را به الکل واسید تبدیل می­کند. به طور کلی،با انتخاب بهترین دما،مناسب­ترین فشار بخار و همچنین تعیین مناسب­ترین زمان برای تقطیر، می­توان اقدام به استخراج اسانس­ها با بهترین کمیت و کیفیت نمود (امیدبیگی، 1388؛ جمشیدی، 1383).
1-10- نگهداری اسانس
اسانس ها، در دماي بالاتر از 50 تا 60 درجه سانتي­گراد و در مجاورت هوا و در معرض نور بسيار سريع اكسيد و پليمريزه شده و به رزين تبديل مي­گردند و به همين دليل به نام روغن­هاي فرار، روغن­ معطر، روغن­هاي استري و ... ناميده مي­شوند. اسانس­ها به طور کلی بی­رنگ هستند، به ویژه هنگامی که تازه تهیه شده باشند، ولی رنگ آن­ها در اثر مرور زمان به علت اکسیداسیون و رزینی شدن، تیره می­گردد. بنابراین توصیه شده است که برای جلوگیری از این تغییرات، اسانس­ها باید در مکان خشک و خنک، ظرف­های سربسته، از جنس شیشه به رنگ دودی یا آلومینیومی نگهداری شوند. البته در صورتی که از شیشه­های بی­رنگ استفاده شود، حتما در جای تاریک و خنک نگهداری گردد. اسانس­ها در الکل محلول بوده و به میزان کمی در آب حل می­شوند. ساختمان شیمیایی آن­ها مخلوطی از استر­ها، آلدئید­ها، الکل­ها، استن­ها و ترپن­ها می­باشند (جایمند و رضایی، 1385).
یون برخی فلزات بخصوص مس در درجه حرارت بالا حتی در مقادیر بسیار کم، به سرعت باعث تجزیه اسانس می شود. از آنجا که اسیدسیتریک مانعی برای انجام واکنش های خاص شیمیایی یون فلزات سنگین است، چنانچه از ظروف فلزی برای نگهداری اسانس استفاده شود، می­توان از مقادیر کمی اسید­سیتریک استفاده نمود. نگهداری اسانس ها در ظروف پلاستیکی، به هیچ عنوان مناسب نیست، زیرا برخی ترکیبات موجود در اسانس باعث تجزیه ظروف مذکور و در نتیجه فساد آنها می­گردند (امیدبیگی، 1388).
1-11- انواع روش­های استخراج
الف) استخراج بدون حرارت[6]
بااینروشمی­توانعملاستخراجرابطورکاملانجامداد.برایانجاماینروشازدستگاهپرکولاتورکهاغلببصورتاستوانه اییاقیفیساختهشده،استفادهمی­گردد.انتهایاینظرفیكشیرمناسبتعبیهشدهاستکهبوسیلهآنمی­توانبهخوبیسرعتاستخراجیتهیهشدهراتنظیمنمود.
ب) استخراج با حرارت[7]
معمول ترین روش های استخراج عبارتند از:
1- استخراج الکلی بوسیله تخمیر[8]
2- استخراج بطور دائم[9]
دراینروشموادگیاهیپودرگردیدهودرمحفظه­های استوانه­ایقرارمی­گیردسپسحلالرابهصورتجریانیاز مواد گیاهیعبوردادهوترکیب هایشیمیاییگیاهدرحلالجذب می­شود. ترکیب هایشیمیاییاستخراجشدهازگیاهپسازجذبدر حلالبهمحفظهدیگریجریانیافتهمی­شود باشروعحرکتحلال،استخراجغلیظ­ترمی­شود. استخراجکاملبابهینه­سازیمقدارحلالوشدتجریانآنها بستگیدارد مرحله استخراجدرحداقلزمان،بدونخطردردرجه حرارتزیادمی­باشد (امید بیگی، 1388).
3- استخراج بوسیله دی اکسید کربن[10]
دی اکسید کربن در حالت مایع قادر است اسانس را در خود حل کند و در حالت گازی آن را از خود جدا سازد و در دو فاز تشکیل دهد.
4- استخراج بوسیله ریزموج (مایکروویو)
ج) روش های تقطیر[11]
1- تقطیر با آب[12]
از این روش برای جداسازی مواد غیرمحلول در آب مانند اسانس­ها استفاده می­شود، در این سیستم از بخار­های برآمده از اندام های گیاهی اسانس بدست می­آید.
1- تقطیر با آب و بخار[13]
در این روش آب و اندام­های گیاهی در نزدیکی یکدیگر اما بصورت جدا از یکدیگر قرار می­گیرند.
2- تقطیر با بخار[14]
در این روش اندام گیاه تحت تاثیر بخارآب با فشار کم قرار می­گیرد و بخار پس از عبور از توده گیاه در قسمت دیگر جمع­آوری می­شود.
4- پرکولاسیون (تراوش)[15]
5- تقطیر جزء به جزء[16]
6- تقطیر مجدد[17]
ب) روش­ فشردن[18]
1- روش اسفنجی[19]
2- روش تیغ­زدن و سوراخ­کردن[20]
پ) روش­های استخراج با حلال[21]
1- استخراج فوق­بحرانی[22]
سیالات فوق بحرانی برای استخراج ترکیبات مفید استفاده می­شوند. فاز فوق بحرانی بوسیله دما و فشار فوق بحرانی تامین می­گردد. در واقع فاز فوق بحرانی را می­توان بعنوان منطقه­ای بین فار گاز و مایع تعریف کرد. در این فاز قابلیت حلالیت سیال فوق بحرانی شبیه آب و یا مایعات و خصوصیات انتقال و جابجایی آن شبیه گازها می­باشد. حلال هایی که در این روش استفاده می­شوند، شامل آمونیوم، دی اکسید کربن، اتان، اتیلن، پروپان، بوتان و آب است که هر کدام در دما و فشار خاصی به مرحله فاز فوق بحرانی می­رسند (جایمند و رضایی، 1385).
2- استخراج با سوکسله[23]
دراینروشمادهگیاهیرادرمحفظه­ایکهاکثراًازجنسکاغذتهیهمی­شودقرارداده وداخلدستگاهسوکسلهواردمی­نمایند.دراینحالباتبخیرمرتبحلالازبالن تحتانی،بطورمداومحلالخالصبررویمادهگیاهیقرارگرفتهوموجبخروج کاملموادموثرهازدرونسلول هایگیاهیمی­گردد.باایندستگاهفقطمی­تواناز حلال هایخالصفرارویامخلوطیازحلال هاییکهداراینقطهجوشپایینهستند، استفاده نمود(جایمند و رضایی، 1385).
3- استخراج امواج مافوق ­صوت[24]
استفادهازامواجفراصوتیبافرکانس­هاییدرمحدوده ایاز 20تا2000کیلوهرتزباعثافزایشنفوذپذیریامواج دردیوارهسلولیجهتاستخراجترکیب هایشیمیاییدرگیاهمی شود. موادخام­داروییپودرشدهباحلالمناسببوسیلهامواج فراصوتیازگیاهاستخراجمی­گردد. انرژیفراصوتبیشاز20000کیلوهرتزبرروی ترکیب هایفعالگیاهانداروییازطریقتشکیلرادیکال هایآزادودر نتیجهدرمولکول هایموادداروییاثرمنفیدارد(جایمند و رضایی، 1385).
1-12- تشخیص ترکیبات موجود در اسانس با استفاده از روش­های جداسازی
به طور کلی روش­های تجزیه شیمیایی در بهترین حالت، گزینشی هستند، متداول ترین روش جداسازی تجزیه­ای، کروماتوگرافی است که در تمام شاخه­های علوم کاربردهایی دارد. کروماتوگرافی در برگیرنده گروهی از روش­های مهم و گوناگونی است که به دانشمندان اجازه می­دهد تا اجزای یک مخلوط پیچیده را از یکدیگر جدا کرده و هویت آنها را مشخص کنند. یکی از روش های کروماتوگرافی، کروماتوگرافی گازی[25] (GC) است. کروماتوگرافي گازي در سال 1952 به وسيله جيمز و مارتين براي جدا کردن مقادير کم اسيدهاي چرب به کار برده شد.در کروماتوگرافی گازی فاز متحرک یک گاز می باشد که معمولا گاز حامل[26] نامیده می شود. فاز گازی یک فاز بی اثر (برای مثال هلیوم، نیتروژن، ارگون و دی اکسید کربن)است.فاز ساکن یک جسم جامد جاذب و یا لایه نازکی از یک مایع غیر فرار است که به دیواره داخلی ستون یا به صورت پوششی روی سطح گلوله­های شیشه­ای یا فلزی قرار داده شده است. در صورتی که فاز ساکن جسم جامد جاذب باشد اصطلاحا کروماتوگرافی گازی گویند و اگر فاز ساکن مایع غیر فرار باشد آن را کروماتوگرافی گاز مایع گویند. اما هر دو به کروماتوگرافی گازی معروف هستند(آزاد و همکاران، 1374).
در کروماتوگرافی گازی، جداسازی اجزا یک مخلوط متناسب با میزان توزیع اجزا تشکیل دهنده مخلوط بین فاز متحرک گازی و فاز ساکن جامد یا مایع صورت می­گیرد.در این روش گاز حامل مخلوط را درون ستون حرکت می­دهد و بین دو فاز در حالت تعادل (گاز- مایع) اجزا تشکیل دهنده مخلوط توزیع می­شوند. بنابراین فاز متحرک اجزا تشکیل دهنده نمونه را به طرف بیرون ستون حرکت می­دهد و هر مولکولی که با ارتباط سست‏تر جذب ستون شده است، زودتر و جزیی که قدرت جذب بیشتری با ستون دارد، دیرتر از ستون خارج می­شوند. بنابراین، اجزا مخلوط از یکدیگر جدا می شوند.خصوصیات آشکارسازها در کروماتوگرافی گازی،حساسیت مناسب، پایداری خوب، نسبت حل شونده به سرعت عکس العمل نشان می­دهند، زمان عکس­العمل کم، قابلیت اطمینان بالا و سهولت در استفاده، به همه حل شونده ها عکس­العمل مشابه نشان می­دهند، نمونه را تخریب نمی­کند (صمصام شریعت، 1368).
به­علت پیچیدگی ترکیبات اسانس از نظر شیمیایی مناسب­ترین روش تجزیه آن­ها کروماتوگرافی گازی می­باشد. در این روش نمونه تبخیر می­شود و به سر ستون کروماتوگرافی (فاز ساکن) تزریق می­گردد. شویش با جریانی از فاز متحرک گازی بی­اثر انجام می­شود. مرحله ساکن به صورت یک فیلم نازک روی یک جسم جامد بی­اثر پخش ­شده و نمونه پس از انتشار بین دو مرحله، از مرحله مایع خارج می­گردد. حلال برای اجسام مختلف جذب تفاوت داشته، بنابراین در گاز حامل ترکیبات به طور جداگانه از ستون خارج گردیده و پس از وارد شدن در دتکتور ثبت می­شوند. تشخیص اجزاء بدست آمده از روی زمان بازداری[27](Rt) آن­ها صورت می گیرد، به این ترتیب هر جسمی شرایط Rt ثابتی دارد و با در دست داشتن استاندارد­هایی از اجزاء سازنده اسانس­ها عمل تشخیص صورت می­گیرد. البته کروماتوگرافی اسانس­ها به طور معمول جدایی کامل تمام اجزای موجود را در یکبار ارائه نمی­دهد و پیک اجزای هیدرو­کربن­ها اغلب با ترکیبات اکسیژن­دار روی هم می­افتند و به طور معمول برای شناسایی و خالص کردن ترپن­های فرار موجود در فرآورده­های گیاهی از روش­های دیگر مانند کروماتوگرافی مایع- جامد[28] و به ویژه کروماتوگرافی ­لایه ­نازک[29] کمک گرفته می­شود (امیدبیگی، 1388).
مونو­ترپن­ها را از بافت­های گیاهی به­وسیله حلال­هایی مانند اتر نفت یا استون استخراج می­کنند. روش کلاسیک جهت بدست آوردن اسانس­ها تقطیر مستقیم بافت­های تازه گیاه با بخار ­آب است. ولی باید توجه داشت که در اثر افزايش حرارت امکان تولید مواد تغییر یافته در اسانس حاصل وجود دارد. ترپن­ها ممکن است تحت واکنش­های تغییر وضعیت مولکولی مانند از دست دادن الکل­های نوع سوم یا پلیمریزاسیون قرار گیرند (قاسمی، 1389).
برای تعیین ساختمان ترپن­های جدا شده باید طیف مادون­قرمز[30] و همچنین طیف­سنج­ جرمی[31] آن موجود باشد و در اصل می­توان دو تکنیک کروماتوگرافیلایه ­نازک و کروماتوگرافیگازی را در تجزیه ترپن­ها مکمل یکدیگر دانست و حتی در مورد سزکوئی­ترپن­ها هم که کم ­فرار هستند، کروماتوگرافیلایه ­نازک، بهترین تکنیک می­باشد. ماده جاذبی که در کروماتوگرافیلایه­نازک، بکار می­رود، اکثرا سیلیکاژل است و حلال­های بکار برده شده شامل بنزن و کلروفرم (1:1) و بنزن و اتیل­استات (19:1) می­باشند. امروزه برای جدا­سازی و تشخیص اجزاء موجود در اسانس از ادغام دو دستگاه کروماتوگرافی گازی وطیف­سنج­جرمی استفاده می­گردد. ولیکن در آزمایشگاهایی که امکانات رفاهی و دستگاهی پیشرفته وجود ندارد، هنوز همان روش کروماتوگرافی ستونی و تقطیر فراکسیونی و تهیه مشتقات آن­ها به عنوان روش های تحقیق جهت جدا­سازی و تشخیص مواد تشکیل دهنده اسانس­ها استفاده می­شود (جایمند و رضایی، 1385).
1-13- ترکیبات شیمیایی اسانس­ها
1- ترکیبات الکلی که به صورت های زیر می­باشند:
الف)الکل های غیر­حلقوی مانند ترکیب ژرانیول در اسانس گل محمدی[32]
ب)الکل های غیر­ترپنی مانند ترکیب منتول در اسانس نعناع فلفلی[33]
ج)الکل های سسکویی­ترپن مانند سانتانول در اسانس چوب صندل
2- ترکیب های آلدئیدی که شامل:
الف)آلدئیدهای خطی مثل ترکیب سیترونلال در اسانس اکالیپتوس
ب)آلدئیدهای عطری مانند ترکیب وانیلین در اسانس گیاه وانیل
3- ترکیب های کتونی
الف)کتون های ترپنی یک حلقه­ای مثل ترکیب کاروون در اسانس گیاه پونه سنبله­ای و رازیانه
ب)کتون های دو حلقه­ای مثل کامفنون در اسانس کامفر
4- ترکیب های فنلی،مثل ترکیب تیمول در اسانس گیاه آویشن شیرازی[34]
5- ترکیب های اترهای فنلی مانند ترکیب آنتول در اسانس گیاه رازیانه
6- ترکیب های اکسیدی، مثل ترکیب 1 و8 ، سینئول در اسانس اکالیپتوس
7- ترکیب های استری مثل ترکیب متیل سالسیلات در اسانس گیاه وینترگرین
8- ترکیب های اسیدی مثل اسید سینامیک در گیاه بالسام پرو
9- مشتقات فوران مثل ترکیب پریلن در گیاه پریلاسیترودورا[35]
10- کینون ها، مثل ترکیب تیموهیدروکینون در اسانس گیاه زیره روکسبوریانیوم[36]
11- لاکتون ها، کومارین ها و کومارون ها مثل ترکیب گزانتوتوکسین در اسانس گیاه آنجلیکا آرچانجلیکا[37]
12- ترکیب های نیتروژن دار و سولفوردار مثل ترکیب متیل-بتا-متیل تیوپروپیونات[38] در گیاه آناناس[39] و بنزیل سیانید در ترتیزک[40] (قاسمی، 1389).
1-14- بومادران
مردم قدیم برای درمان بعضی بیماری های گوارشی از بومادران استفاده می­کردند. مردم بعضی کشورها از پیکر رویشی پخته شده این گیاه برای درمان کبودی ناشی از ضربه در اطراف چشم استفاده می­کردند. بومادران در تعدادی از فارماکوپه­ها به عنوان یک گیاه دارویی معرفی و خواص آن برشمرده است (امیدبیگی، 1390). بومادران دارای اثر مقوی، ضدعفونی کننده، ضد تشنج­، رفع بواسیر، درمان سرماخوردگی، قاعده آور،­ منعقدکننده خون و التیام دهنده زخم و جراحات می­باشد (غنی و عزیزی، 1388؛ امین، 1384).بومادران بعلت دارا بودن تانن و مواد تلخ عطري بر روي سلسله اعصاب و قلب نيز اثر می­نمايد، به طوري كه در خستگي عمومي، ضعف اعصاب هيستري، صرع، قولنج هاي تشنج آور و ضعف قلب به كار مي­رود (شفيع زاده، 1381). شيره تازه گياه در آنژين، احساس گرفتگي ناگهاني و درد قلب و همچنين خواب رفتن دست مؤثر واقع شده است (اميدبيگي، 1390).
گل­ها، پیکر رویشی و برگ­های بومادران خاصیت دارویی دارند. مواد موثره آن اشتهاآور است و باعث هضم غذا و مداوای دل درد نیز می­شوند. استفاده از دم کرده بومادران باعث کاهش فشار خون می­شود و از آن نیز برای مداوای نارسایی­های کیسه صفرا استفاده می­شود. اسانس بومادران خاصیت ضدباکتریایی و ضدتورم دارد. از این اسانس در صنایع بهداشتی و آرایشی و در صنایع دارویی، برای تهیه کرم­ها و پمادهایی برای لطافت پوست و مداوای تورم­های پوستی، استفاده می­شود (کروگر،1379).
نام­های گیاه:
نام فارسی: بومادران
نام علمی: Achillea spp
نام انگلیسی: Yarraw، Nosebleed، Sanguinary، Thousand leaf
نام آلمانی: Gemeine، Achillen
نام فرانسوی: Herbe au charpentier
نام عربی: حزنبل، ام الف ورقه
این گیاه از تیره کاسنیComposite یا Asteraceae می­باشد. در این خانواده 9000 جنس و حدود 20000 گونه وجود دارد. در بین گیاهان این تیره، انواع دارویی متجاوز از 180 گونه در دنیا وجود دارد (زرگری، 1374).
تیره کاسنی را برحسب گلبرگ به دو زیرتیره تقسیم می­کنند:
1- زیرتیره دارای گلبرگ­های لوله­ای Tubuliflorae:در این زیرتیره حفره­های حاوی لاتکس وجود ندارد، ولی حفرات از نوع شیزوژن حاوی اسانس وجود دارد که جنسAchillea با 200 گونه در این زیرتیره قرار دارند.
2- زیرتیره دارای گلبرگ­های لوله­ای Liguliflorae:دراین زیر تیره حفرات حاوی لاتکس وجود دارد، اما اسانس آن کم است(آزادبخت، 1378).
براساس بعضی از منابع معتبر،نام علمی این گیاهAchillea از آنجا گرفته شد کهآشیل، قهرمان افسانه ای یونان در دوران نبردهای تروآ (حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد) از بومادران برای درمان زخم و جلوگیری از خونریزی و عفونت استفاده می کرد. ضمنا این گیاه در دوره ساکسون ها برای دفع چشم بد به کار می رفت و نیز در مراسم سحر و جادو هم از آن استفاده می شد. نام مرسوم آن یعنی خون دماغ به دلیل کاربرد سنتی جهت بندآوردن خونریزی بینی می­باشد (آزادبخت، 1378).
1-14-1- مشخصات گیاه
بومادران گیاهی است علفی و چندساله که در زمین­های مرطوب مرکز و جنوب اروپا، شرق آسیا و شمال آفریقا، اجتماعات انبوهی را تشکیل می­دهد. ارتفاع این گیاه متفاوت بوده و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بین ۲۰ تا ۹۰ سانتی­متر و حتی بیشتر می­باشد (فلوک، 1360).
برگ:
در این گیاه برگ ها نیزه­ای شکل، کم و بیش طویل، بدون دمبرگ، دراز و پوشیده از کرک (سطح زیرین برگ) است که دارای بریدگی های زیاد و باریکی است و روی ساقه نسبت به یکدیگر بطور متناوب قرار دارند. اطراف برگ ها دندانه های ظریفی وجود دارد که شباهت زیادی به دندانه­های شانه دارند. طول برگ ها از 2 تا 5 سانتی­متر می­باشد. عرض برگ ها بین 1 تا 4 سانتی­متر است. دو طرف برگ حجره­های مخصوص حاوی اسانس وجود دارد (امیدبیگی، 1390).
گل:
گل به رنگ سفید، زرد و صورتی و فاقد کاسبرگ­اند. به صورت کاپیتول کوچک و مجتمع، گل آذین دیهیم در قسمت انتهایی ساقه اصلی یا فرعی که به شکل چتر­های متراکمی تا حدودی شبیه به خیمه (چادر) می­باشند، قرار گرفته اند. قطر هر گل 3 تا 5 میلی متر است. کاپیتول های کوچک و متعدد آن به طول ۴ تا ۸ میلی متر و به عرض ۲ تا ۵ میلی متر می باشد. تعداد گلچه­های زبانه­ای به 5 عدد می­رسد که این تعداد از 5 تا 6 عدد تجاوز نمی­کند. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه ای، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می شود (زمان، 1376 ).
در بعضی فرم­های این گیاه نیز به تناسب شرایط خاص محیط زندگی، گل­های زبانه­ای دارای رنگ های مختلفی می­باشند مثلا در کوهستان­ها گل­های زبانه­ای آن غالبا زرد یا صورتی مایل به قرمز است. دوران گلدهی اواخر اردیبهشت تا اواخر شهریور می­باشد. همه قسمت های گیاه دارای بوی نافذ و تلخ مزه است. بومادران گونه millefoliumدارای گل های سفید رنگ می باشد ولی گونهsantolinaاز نظر اندازه، گیاهی کوچک­تر و دارای گل­هایی به رنگ زرد با بویی معطر و نافذ است. فرمول گل CA´Co5A5G2می­باشد (زرگری، 1374).
ریشه:
این گیاه دارای ریشه­ای نازک و مستقیم است که از انشعاب­های ظریف و فراوانی برخوردار است. از ناحیه فوقانی ریشه ساقه­های متعدد استوانه­ای شکل خارج می­شوند.
میوه:
میوه بومادران فندقه، طویل و به شکل تخم­مرغ وارونه است. وزن هزار دانه آن 13/0 گرم است.
بذر:
دانه مستطیلی شکل، اندکی خمیده، سطح دانه و ناف فاقد کرک و غده با یک پوسته غشایی نازک و خطوط طولی ظریف می­باشد. رنگ دانه قهوای مایل به خرمایی، مقطع عرضی دانه بیضوی خطی، ناف در قاعده مثلثی شکل فرورفته، طول دانه 7/1 تا 5/2 میلی­متر و عرض آن 5/0 تا 7/0 میلی­متر می­باشد. تعداد بذر تولید شده توسط هر گیاه 3 تا 4 هزار بذر می­باشد (امیدبیگی، 1390).



دریافت فایل
جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید




دو روش استخراج


ترکیبات شیمیایی


word


دانلودپایان نامه


مقاله


پاورپوینت


فایل فلش


کارآموزی


گزارش تخصصی


اقدام پژوهی


درس پژوهی


جزوه


خلاصه


Tobacco dictionary

واژه انگليسي : معناى پارسى : first infirst out اولین صادره از اولین وارده insurance policy insurance certificate

نشريه مهندسي شيمي ايران

لزوم رعایت استانداردهای دفاع از پایان نامه‌ها: غلامحسین صدیفیان: معرفى روش‌هاى شناسايى مخاطرات و ارزيابى ريسك

نشريه مهندسي شيمي ايران

لزوم رعایت استانداردهای دفاع از پایان نامه‌ها: غلامحسین صدیفیان: معرفى روش‌هاى شناسايى مخاطرات و ارزيابى ريسك

دکتر سوسن روشن ضمیر - دانشگاه علم و صنعت ایران - دانشکده ...

ردیف . عنوان طرح . مسئولیت در طرح . سفارش دهنده . تاریخ خاتمه. 1 . طراحی و تست پیل سوختی

افزایش تولید متابولیت‎های ثانوی گیاهی با استفاده از ...

گیاهان گروه بزرگ و متنوعی از ترکیبات آلی به‎نام متابولیت‎های ثانوی را تولید می‎کنند که توسط انسان به‌‎عنوان ترکیب دارویی مصرف می‌شوند. طبق برآوردهای صورت گرفته در سال‌های اخیر، ارزش بازارهای جهانی داروهای گیاهی ...

مقالات منتشر شده در همایش ملی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی ...

ساخت دستگاه آشکارساز لیزری اسانس‌های طبیعی در یزد; تولید رنگ خوراکی ضد سرطان در ایران

مقالات منتشر شده در همایش ملی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی ...

شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی کتابچه چکیده مقالات همایش ملی گیاهان دارویی که در اسفندماه 1389 توسط جهاد دانشگاهی مازنداران برگزار شده است را به شما مخاطبین گرامی تقدیم می نماید. ارائه اخبار و اطلاعات، مقالات و سایر ...

انواع تقلب در شیر و لبنیات - سایت بهداشت محیط ایران

انواع تقلب در شیر و لبنیات - سایت بهداشت محیط ایران - بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط - سایت بهداشت محیط ایران

انواع تقلب در شیر و لبنیات - سایت بهداشت محیط ایران

انواع تقلب در شیر و لبنیات - سایت بهداشت محیط ایران - بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط - سایت بهداشت محیط ایران

دانلود متن کامل مقالات در رشته های مختلف بصورت رایگان از ...

دریافت نسخه pdf کلیه کتابهای امازون و google book از سرویس دانلود کتاب استفاده کنید.. برای دانلود مقالات خود از پایگاه های علمی از سرویس دانلود مقالات علمی استفاده کنید.

استخراج ” آزمایشگاه شیمی آلی” – گزارش کار

استخراج:روشی است برای جداسازی که مستلزم انتقال جسمی از یک فاز به فاز دیگر است.این روش بر مبنای پخش فاز بنا نهاده شده است .جسم می تواند در بین دو فاز نامحلولی که با آنها در تماس است پخش متعادلی پیدا کند و نسبت این تعادل ...

Tobacco dictionary

واژه انگليسي : معناى پارسى : first infirst out اولین صادره از اولین وارده insurance policy insurance certificate

استخراج ” آزمایشگاه شیمی آلی” – گزارش کار

استخراج:روشی است برای جداسازی که مستلزم انتقال جسمی از یک فاز به فاز دیگر است.این روش بر مبنای پخش فاز بنا نهاده شده است .جسم می تواند در بین دو فاز نامحلولی که با آنها در تماس است پخش متعادلی ...

Tobacco dictionary

واژه انگليسي : معناى پارسى : first infirst out اولین صادره از اولین وارده insurance policy insurance certificate

لیست پایان نامه های کارشناسی - دانشگاه علم و صنعت ایران ...

شماره . عنوان پایان نامه . نام دانشجو . استاد راهنما . تاریخ دفاع. 1. طراحی بویلرها

استخراج ” آزمایشگاه شیمی آلی” – گزارش کار

استخراج:روشی است برای جداسازی که مستلزم انتقال جسمی از یک فاز به فاز دیگر است.این روش بر مبنای پخش فاز بنا نهاده شده است .جسم می تواند در بین دو فاز نامحلولی که با آنها در تماس است پخش متعادلی ...

انواع تقلب در شیر و لبنیات - سایت بهداشت محیط ایران

انواع تقلب در شیر و لبنیات - سایت بهداشت محیط ایران - بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط - سایت بهداشت محیط ایران