انسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطبایی - دانلود رایگان
دانلود رایگان پایان نامه انسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطبایی
دانلود رایگان
| انسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطباییانسان شناسی عرفانی امام خمینی و علامه طباطبایی مقدمه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. [1] ای اهل ایمان، خود حقیقی و مقام و جایگاه انسانی خود را دریابید و نیک بدانید که به زودی با ملکات اعمال نزد پروردگارید، چرا که شما انسان ها خلیفه خدایید. ِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَليفَةً. [2] و تعلیم یافتگان به اسمای الهیید. وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها [3] شما ابنای بشر صاحب تجلیل و تکریم پروردگارید. وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَم [4] از شخصیت و عزت نفس خویش و اهلتان در افتادن به آتش عذاب الهی حراست کنید و در صورت عدم مراقبت، اهل نارید. يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْليكُمْ ناراً [5] من شما را برای معرفت و عبادت آفریدم پس این را هم بدانید. وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُون [6] از میان همه مخلوقات فقط شما در ارض و سماء امین خدایید. إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولا [7] خودِ خودتان را بشناسید که گوهر گرانبهائید. افضل الحكمة معرفة الانسان نفسه و وقوفه عند قدره [8] و بدانید که شما در صورت انسانی، بزرگترین دلیل و راهنما و حجت خدایید. اعلم ان الصورة الانسانية هي اكبر حجج اللَّه على خلقه [9] انسان، اسم اعظم حق و جامع جمیع حضرات خمس، مصور به صورت الهی و مصداق نَفَس رحمانی است، مغز عالم وجود، نزد فرشتگان مسجود، کتاب جامع غیب و شهود و با براق قربِ نوافل به پیشگاه پروردگار محبوب است. مَا يَتَقَرَّبُ إلَىَّ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِى، بِشَىءٍ أحَبَّ إلَىَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْهِ. وَ إنَّهُ لَيَتَقَرَّبُ إلَىَّ بِالنَّوافِلِ حَتَّى احِبُّهُ؛ فَإذَا أحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِى يَسْمَعُ بِهِ، وَ بَصَرَهُ الَّذِى يَبْصُرُ بِهِ، وَ لِسانَهُ الَّذى يَنطِقُ بِهِ، وَ يَدَهُ الَّتى يَبْطِشُ بِهَا، إن دَعانى أجَبْتُهُ، وَ إنْ سَأَلْنى أعطَيْتُهُ. [10] تو مغز عالمــــی زآن در میـــــانی بدان خــــــــــود را که تو جان جهانی جهان عقل است و جان سرمایه تـــو زمین و آسمــــــــــان پیرایــــهی تو[11] انسان در عرف عرفان جلیس خدای سبحان، انیس فرشتگان، روح جهان و جان عالم امکان، مجموعه صورت جهانیان، غایت نزول قرآن است، و این سخن نغز از سخن گوی عرفان است که: در متن دین اسلام یعنی قرآن دو چیز نمایان است که آن خدا و انسان است، چه این که تمام معارف آن یا در باب اسمای حسنای خدای سبحان است و یا مربوط به مراتب انسان است و چون انسان مظهر اسم جلال و جمال است، لذا در تمام قرآن یک واژه نمایان است و آن کلمه انسان است، قرآن نیز صورت کتبی و عالم، صورت تکوین انسان است. [12] پس او در اول و آخر و ظاهر و باطن به مثال خدای سبحان است. هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليمٌ [13] البته این نه به معنای الهیات تشبیهی و تنزیهی بل اثبات الوهیت حق بدون تشبیه است. چون گوهر وجود آدمی دارای چنین ارزشی است لذا عارفان و عالمان سترگی در این وادی گام نهاده تا نخست حقیقت نفس خویش را بشناسند و انسان به معنای واقعی را معرفی نمایند. عارفان با استمداد از آیات قرآن کریم و بیانات نورانی معصومینb حقایقی را در باره انسان تبیین نموده اند که این تحقیق به دنبال روشن ساختن گوشه ای از این حقیقت در اندیشه دو عارف ربانی، امام خمینی6 و علامه طباطبایی6 است. امید به این که نگارنده با بضاعت مزجاۀ در تحلیل بیانات مصاب باشد. [1] . سوره مائده، آیه 105. [2] . سوره بقره ، آیه 30. [3] . سوره بقره، آیه 31. [4] . سوره اسراء، آیه 70. [5] .سوره تحریم، آیه 6. [6]. سوره ذاریات، آیه 56. [7] . سوره احزاب، آیه، 72. [8]. آقا جمال خوانساری،شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکمو درر الکلم، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول،1366، ج2، ص 419. [9]. امام خمینی، شرح دعای سحر، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362، ص 8. [10]. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، شرح محمد باقر کمرهای، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و فرهنگ اسلامی، 1379، ج 2، ص 352. [11]. شیخ محمود شبستری، شرحی بر گلشن راز، تقریر بیانات شفاهی علامه سید محمد حسین طباطبایی، تدوین، علی سعادت پرور، تهران، انتشارات احیاء،1384، ص132، بیت 271. [12]. سید حیدر آملی، تفسیر المحیط الاعظم والبحر الخضم فی تاویل کتاب الله العزیز المحکم ،تصحیح و تحقیق محسن موسوی تبریزی، چاپ اول، ج 1، قم، موسسه فرهنگی و نشر نور علی نور، 1381، ص 136. [13] . سوره حدید، آیه 3. گفتار اول: کلیات الف) تبیین مساله توجه خاص عالمان و متفکران در شناخت انسان در طول تاریخ اسلام و نیز قبل از اسلام در میان سایر متفکران بر هیچ اهل علمی پوشیده نیست. اهمیت انسان شناسی زمانی ممتاز می گردد که با توحید و خداشناسی همتراز می گردد. این که انسان بر اساس عرفان دارای چه حقیقتی است و وجه تمایزش از انسان در غیرعرفان چیست کمک زیادی در معناداری حیات میتواند ایفا نماید. پیرامون مفهوم و حقیقت انسان در بسیاری از علوم مباحثی مطرح شده و صاحبنظران هر علمی تلاش کردهاند که بهترین تعریف را از آن ارائه دهند، اما به نظر میرسد که تبیین انسان در عرفان شیعی با هیچ مبنایی از سایر علوم قابل قیاس نیست، چرا که از سرچشمه وحی و بخش معارف عمیق آن الهام گرفته است. در میان عرفا خصوصا عرفای معاصر آن چه بیش از همه به مبنای وحیانی نزدیکتر است اندیشه امام خمینی6 وعلامه طباطبایی6 است. این دوعالم ربانی تقریبا در سطح همسان و برابر از جایگاه ویژهای برخوردارند، امادر موضوعات محوری مباحث عرفانی از قبیل وجودشناسی، معرفت شناسی و انسانشناسی، نگاه ایشان یکسان و همنواخت نیست، بلکه اختلافاتی میان آراء ایشان مشاهده میشود. به عنوان مثال علامه6 در غالب مباحث عرفانی به صورت مستقل مسائل را مطرح نموده و کمتر تحت تأثیر ابن عربی و عرفای تاثیرگذار قبل از خود بوده و از اصطلاحات آنها در آثار خود بهره میگیرد. ولیکن امام6 در عرفان، به شدت متأثر از ابن عربی است و از اصطلاحات عرفانی وی بهره میگیرد. پرسش این است که علت این دو رویکرد چیست؟ انسانشناسی عرفانی در اندیشه این دو عارف از چه مبنایی برخوردار است؟ و آیا نگاه عرفانی امام با علامه مباین است یا اینکه هر دو بر مبنای واحدی مشی نموده و اختلاف آنها در مباحث جزئی و ظاهری است؟ به عبارت دیگر چه تفاوتها و شباهتهایی در این دو اندیشه مشاهده می شود؟ پژوهش حاضر در پی بررسی موضوع است. ب) اهمیت، فایده و ضرورت بحث تمام تحیر و سرگردانی انسان مدرن در حیات فردی و اجتماعی به خاطر عدم تصویر صحیح از هویت انسانی است. اگر آدمی بداند که برای چه خلق شده، ماهیتش چیست، دارای چه قوای بالقوهای بوده، از چه جایگاهی برخوردار است و مسیر سعادت او چیست می کوشد تا برنامه درستی در زندگی برای خود تنظیم نماید. چنین انسانی مطابق حدیث علوی مشمول رحمت الهی است که فرمود: خدا رحمت کند کسی که خود را بشناسد و از حد خویش تجاوز نکند. رحم اللّه امرأ عرف قدره و لم يتعدّ طوره. [1]. که عکس نقیض قطع و عدم رحمت است که جاهل به خویشتن مشمول آن است، در سطح جامعه اگر حاکمان اجتماعی و سیاسی همین اندیشه و معرفت را داشته باشند، قادرند که نظام سیاسی و اجتماعی مطلوبی را ارائه نمایند با این وصف هم فرد و هم جامعه به سمت تعالی پیش خواهد رفت. علاوه بر این، معرفت به طبیعت مشترک در انسان، محدود نبودن حیات به دنیا و اعتقاد به حیات اخروی، شناخت خدا از طریق انسان، دارا بودن قوای فراطبیعی و مقام خلیفۀ اللهی، انسان را به برترین جایگاهش مینشاند. تحقق مدینه فاضله بدون معرفت نفس ناطقه از آمال باطله است. اگر گفته شود که مسائل تمام علوم عقلی و نقلی و اساس و شالوده تمام خیرات و سعادات بر محور معرفت نفس و شناخت انسان است سخنی به گزاف گفته نشده است. به تعبیر بزرگان اسلام، انسان بزرگترین جدول بحر وجود و جامعترین دفتر غیب و شهود است که هنوز بخش اعظمی از این جدول حل ناشده و دفترش دست نخورده باقی ماندهاست.[2] بدون تردید نیل به سعادت انسان، دوری از شقاوت و حفظ و شکوفایی حقیقت و هویت انسانیت، دوری از حیات حیوانی و گام نهادن در زندگی واقعی مستلزم داشتن تصویر صحیح از حقیقت انسانی و جایگاه او در هندسه نظام هستی است. بهرهمندی از زندگی در صورتی مایه فلاح و رستگاری است که انسان بداند برای چه اهدافی خلق شده است و او را برای چه امر مهمی به دنیا آوردهاند. اگر انسان بداند که برای چه خلق شده و ماهیتش چیست و از چه جایگاهی برخوردار است و مسیر سعادت او چیست می کوشد تا برنامه درستی در زندگی برای خود تنظیم نماید. بنا به تعبیری زیبا، منشاء سعادت و برکت در زندگی انسان، پس از معرفت نفس که سودمندترین معارف است، شناخت در سه چیز است؛ مبدأشناسی، معادشناسی و موقعیتشناسی. رحم اللّه امرأ علم من أين و في أين و إلى أين. [3] انسانشناسی محور تمام معارف بشری است و موجب تحکیم ارکان جوامع انسانی است؛ لذا آنان که می دانند با کسانی که نمی دانند مساوی نیستند. قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ. [4] دنیای مدرن چنان انسان را در دریای عظیم تکنولوژی فرو برده است که فرصت هرگونه تفکر در باب وجود خویش را از او گرفته است، این فقر معرفتی و غرق شدن در امور مادی، توازن حقیقت انسانی او را نامتعادل نموده و این عدم اعتدال، اندیشه اومانیستی را موجب گشته است و با غرق شدن در این بحر عمیق، تصور خالقیت انسان و مخلوقیت خدا را در سر پروراندهاست. دقیقا به همین دلیل بزرگانی چون امام و علامه، بیشتر عمر شریف خود را صرف این امر مهم نمودهاند تا شاید جوامع انسانی را به حقیقت خویش آگاه ساخته و جایگاهش را در نظام هستی به او بشناسانند. با این وصف میتوان گفت که انسانشناسی یکی از مهمترین و ضروریترین وظایف فردی و اجتماعی است. شاید اهمیت موضوع این دو عالم ربانی را به این مطلب معطوف داشته که به متفرقات خویش اکتفا ننموده و اثر مستقلی را در این باب به رشته تحریر در آورند. امام در کتاب ارزشمند مصباح الهدایۀ الی الخلافۀ و الولایۀ و علامه نیز در دو رسالة انسان از آغاز تا انجام و رسالة الولایۀ به تفصیل از مقام و جایگاه انسانی سخن گفتهاند. شناخت انسان در عرفان، جایگاه انسان در نظام هستی، آیه بودن انسان و جهان، کمال حقیقی و سیر تکامل انسان، مراحل کمال انسان، طریق نیل به کمال، غایت خلقت انسان، مقدور بودن کمال انسان، ارتباط انسان با عوالم هستی، جامعیت انسان، ساحتهای وجودی انسان، صعود و سقوط انسان، امکان راهیابی انسان به باطن عالم، عرفان نفس و طریق نیل به آن، هماهنگی کتاب تکوین و تدوین، ملاک انسانیت انسان، انسان کامل و ویژگیهای آن، اتحاد انسان کامل با نفس رحمانی، تجلی ولایت الهی در انسان کامل، کمال استجلا در آینه انسان کامل، مقامات انسان کامل از جمله فواید موضوع است. به نظر میرسد تمام خطراتی که بشر امروزی را تهدید مینماید ناشی از دو چیز است؛ عدم معرفت به توحید و وجود تفکر مادی و رواج شرک در میان افراد جامعه، دوم عدم شناخت حقیقی به جایگاه انسان. ضرورت بحث در این قسمت خود را نشان میدهد که چرا این دو حکیم و عارف در مباحث عرفانی خصوصا در بحث انسانشناسی که از اهم موضوعات است مسیر واحدی را سیر نکرده و در مسلک عرفانی در مقام نظر و عمل تعامل نداشته و یک شیوه را اتخاذ نکردهاند. با توجه به این اختلافات که نگارنده برخی از آنها را احصا و از برخی شاگردان آن دو بزگوار استمزاج نموده عنوان پیشنهادی میتواند یکی از مهمترین و بهترین موضوعات عرفانی در راستای شناخت اندیشه عرفانی این دو عارفجهان معاصر برای طالبان مباحث عرفانی بوده باشد. جذابیت موضوع در این است که تا به حال کمتر به این نکته توجه شده و تا کنون اثر مستقلی در این زمینه به رشته تحریر در نیامدهاست. ج) پیشینه تحقیق [1] . آقا جمال خوانساری،شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکمو درر الکلم، ص 408. [2] .حسن حسن زاده آملی، ولایت تکوینی،قم،قیام، 1387، ص 57 [3]. امام خمینی، آداب الصلاۀ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1370ش ، ص 93. [4] . سوره زمر ،آیه 9 فصل اول 2 کلیات و مفاهیم 2 گفتار اول: کلیات 4 الف) تبیین مساله 4 ب) اهمیت، فایده و ضرورت بحث 5 ج) پیشینه تحقیق 8 د) اهداف پژوهش 9 ه)سوالات تحقیق 9 سئوال اصلی:9 سئوالات فرعی:10 و) فرضیه های تحقیق 10 فرضیه اصلی 10 فرضیه های فرعی.. 10 ز) روش تحقیق 11 ح) پیش فرض های تحقیق 11 گفتار دوم: مفاهیم 12 1.انسان در عرفان. 12
1ـ 3ـ 1. منبع، موضوع و مسائل عرفان. 22 مبانی انسان شناسی عرفانی 24 فصل دوم34 امام 6و انسانشناسی عرفانی 34 مقدمه 36 گفتار اول 37 حقیقت و ماهیت انسان 37 2-1-1. امام و شناخت انسان در عرفان. 37 2-1-2. ناتوانی در شناخت انسان. 39 2-1-3. انسان حیوان بالفعل و انسان بالقوه42 گفتار دوم46 جایگاه انسان. 46 2-2-1. حضرات خمس( مراتب هستی) در اندیشه امام خمینی.. 47 2-2-2. مرتبه ملکی و ملکوتی انسان. 51 2-2-3. بقا و نفاد انسان. 52 2-2-4. انسان آیت عظمای الهی.. 54 2-2-5 . هبوط آدم به عالم. 56 2-2-6 . ارتباط انسان با عوالم هستی.. 59 2-2-7 . نسبت کتاب تکوین و تدوین.. 62 گفتارسوم65 ساحت های وجودی انسان. 65 2-3-1. اطوار نفس.... 65 2-3-2. قابلیت وجودی انسان. 68 2-3-3. ابعاد وجودی انسان. 70 گفتار چهارم72 وحدت نفس وتعدد قوای انسان. 72 2-4-1. سیالیت و صیرورت انسان. 72 2-4-2. معیار ارزش انسان. 74 2-4-3.صیرورت و صعوبت معرفت انسان. 75 گفتار پنجم 77 کمال انسان. 77 2-5-1. مقدور بودن کمال انسان. 77 2-5-2. طریق نیل به کمال. 82 2-5-3. صعود و سقوط انسان. 84 2-5-4. مناطات صعود و سقوط.. 86 2-5-5. مراتب کمال انسان. 89 2-5-6. کمال حقیقی انسان. 100 گفتار ششم: انسان کامل 104 2-6-1.انسان کامل، مقامات و اوصاف.. 104 2-6-2. نَفَس رحمانی و انسان کامل.. 112 2-6-3. معراج های سه گانه و فتوحات ثلاثه. 114 2-6-4. کمال استجلا در آینه انسان کامل.. 116 2-6-5. ابنای آدم وامکان راهیابی به باطن عالم. 118 2-6-6. مراتب ولایت در انسان کامل.. 122 2-6-7. مقامات انسان کامل.. 126 2-6-8. جامعیت انسان. 130 2-6-9. ضرورت وجود انسان کامل.. 131 جمع بندی 133 فصل سوم138 علامه و انسانشناسی عرفانی 138 مقدمه 140 گفتار اول: حقیقت و ماهیت انسان 141 3-1-1. علامه و حقیقت انسان در عرفان. 141 3-1-2.درک یا عجز شناخت انسان (معرفۀ النفس)143 3-1-3. علمالنفس و معرفةالنفس.... 145 گفتار دوم: جایگاه انسان 146 1ـ2ـ3 انسان آیت عظمای الهی.. 146 2ـ2ـ3. رابطه انسان با عوالم هستی.. 148 3ـ2ـ3. هماهنگی کتاب تکوین و تدوین.. 150 غفلت از یک واقعیت... 153 4ـ2ـ3. جایگاه نفس در سلوک.. 155 5ـ2ـ3. جایگاه انسان در نظام هستی.. 157 6ـ2ـ3. امتیاز انسان از فرشتگان. 159 گفتار سوم: ساحت های وجودی انسان 163 3-3-1. شئون وجودی انسان. 163 3-3-2. تعالیم الهی و توجه به ساحات باطنی.. 165 گفتار چهارم: اغراض در افعال الهی 168 3-4-1. هدف داری نظام هستی.. 168 3-4-2. انسان و هدف خلقت... 169 3-4-3. صعوبت فهم در غایت هستی.. 173 3-4-4. سیر تکاملی انسان. 174 گفتار پنجم: کمال انسان 177 3-5-1. حقیقت کمال. 177 3-5-2. سیر تکاملی و کمال حقیقی انسان. 181 3-5-3. انسان و امکان نیل به کمال. 183 3-5-4. اصناف سه گانه در نیل به کمالات عالیه. 185 3-5-5. قرآن و کمال مظهریت انسان. 189 3-5-6. مراحل سلوک انسان. 190 3-5-7. انسان و شرط اصلی وصول به کمال. 195 3-5-8. تعالیم اسلام و تعالی انسان. 196 3-5-9. انسان متعالی و دوام فیوضات الهی.. 199 3-5-10. نقش توحید در کمال انسان. 201 3-5-11. صعود و سقوط انسان. 204 3-5-12. علامه و طی مراتب کمالات عالیه. 206 گفتار ششم: انسان کامل 209 3-6-1. طریقه سلوک برای نیل به کمال. 209 3-6-2. ابنای آدم و امکان دستیابی به باطن عالم. 214 3-6-3. استدلال منکرین و پاسخ علامه. 217 3-6-4. جامعیت انسان. 219 3-6-5. تجلی انسانیت در پرتوولایت... 222 3-6-6. ولایت وملاک انسانیت... 225 3-6-7. مراتب ولایت... 228 3-6-8. شبهه ولایت تصرف و پاسخ آن. 233 3-6-9. رام بودن عالم برای ابنای آدم. 237 3-6-10. ادعیه ائمه g مستندات اندیشه عرفانی علامه. 239 3-6-11. کمال استجلا در آینه انسان کامل.. 241 3-6-12. ضرورت وجود انسان کامل.. 243 جمع بندی 245 فصل چهارم248 مقایسه و تحلیل نظرامام6 و علامه6 248 مقدمه 250 4-1. وجوه اشتراک 250 4-1-1. جایگاه انسان. 250 4-1-2. ساحت وجودی انسان. 252 4-1-3. ارتباط انسان با عوالم هستی.. 253 4-1-4. غایت خلقت انسان. 255 4-1-5. صیرورت انسان. 256 تنبیه 259 4-1-6. کمال حقیقی واوصاف انسان کامل.. 261 4-1-7. جامعیت انسان. 263 4-1-8. ولایت... 267 4-2. وجوه افتراق.. 271 4-2-1. شناخت انسان و معرفت نفس.... 271 4-2-2. انسان کامل.. 275 4-2-3. فتوحات سه گانه. 277 4-2-4. هستی و هبوط.. 279 4-2-5. جلا و استجلا.. 282 بررسی علل افتراق 284 نوآوری 288 نتیجه 289 فهرست منابع 294 Abstract308 دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |